बेलबारी / इलाम
रोङ गाउँपालिका–४ प्युरेका भीमबहादुर मगर तीन वर्षअघिसम्म २८ रोपनी जग्गा र
एउटा घरका मालिक थिए । धनीपुर्जाका आधारमा २८ रोपनी जग्गा अझै उनकै नाममा छ
। तर, पहिरोले उनी अहिले सुकुम्बासी भएका छन् । सबै जग्गा र घर पहिरोसँगै
बग्यो । अहिले उनी अर्काको घरमा शरण लिएर बसेका छन् ।
३ वर्षअघि मोरङको
लेटाङ नगरपालिका–१ स्थित अँधेरी खोलामा आएको पहिरोले २ घर पुरिए । जसमा एक
जनाको ज्यानसमेत गएको लेटाङ–१ का वडाध्यक्ष विष्णु मगरले बताए । त्यसैगरी
मोरङको केराबारी गाउँपालिका–२ स्थित गत साउनमा गएको पहिरोले ३ घर विस्थापित
हुन पुगे, जसमा एक महिलाको पहिरोले पुरेर मृत्यु भएको केराबारी
गाउँपालिकाकी उपाध्यक्ष शान्तीकुमारी लिम्बू बताउँछिन् ।
उपाध्यक्ष
लिम्बूका अनुसार केराबारीस्थित चुरे क्षेत्रका थुप्रै खेतीयोग्य जमिन
बर्सेनि पहिरोले बगाउने गरेको छ । वैशाखमा सोही गाउँपालिकाको चुरे क्षेत्र
अनुगमनमा जाने क्रममा आफ्नै गाडी पहिरोले पुरेको उनी बताउँछिन् । ‘धन्न
गाडी रोकेर सबै बाहिर निस्किएको समयमा पहिरो गयो र मात्र हामी बाँच्न सफल
भयौँ’–उपाध्यक्ष लिम्बूले भनिन् ।
नेपालमा पूर्व इलामदेखि पश्चिम
कञ्चनपुरसम्म ३७ वटा जिल्लाहरूमा फैलिएको र कुल भू–भागको १२.७८ प्रतिशत
चुरे क्षेत्रमा पर्दछ । तर, लगातारको चुरे दोहनका कारण पूर्वी नेपालका सयौं
बस्ती पहिरोको चपेटामा छन् ।
स्थानीय तहहरूले आफ्नो भरपर्दो आम्दानीको
स्रोतका रूपमा लिएको खोला, नदी ठेक्का पनि एक हो । जसको दीर्घकालीन र
प्रत्यक्ष असर चुरे पहाडमा पर्छ । बर्सेनि वर्षाको समयमा पहिरो जाँदा गाउँ
नै विस्थापित हुनुपर्ने बाध्यता बन्दै आएको छ । चुरे दोहनका कारण पहिरोको
मात्र होइन, जमिन भासिने समस्या पनि उत्तिकै छ । सामान्यतया पूर्णरूपमा
नखाँदिएको खुकुलो पत्रे चट्टान भएको र महाभारतबाट बग्ने नदीहरू यही चुरे
क्षेत्र भई तराईतर्फ बग्ने हुँदा प्राकृतिक रूपले यो क्षेत्र अत्यन्तै
संवेदनशील रहेको छ ।
सरकारले केही वर्षअघि मात्र राष्ट्रपति चुरे तराई
मधेश संरक्षण विकास समिति नै बनाएको छ । राष्ट्रपति चुरे तराई मधेश संरक्षण
विकास समिति अन्तर्गत मोरङको सुन्दरहरैंचास्थित कार्यक्रम कार्यान्वयन
इकाई रहेको छ । यस प्रकारका इकाई देशभरमा ५ स्थानमा रहेका छन् ।
सुन्दरहरैंचामा रहेको यस कार्यालयको इलाम, झापा, मोरङ, सुनसरी, सप्तरी,
सिरहा र उदयपुर गरी ७ जिल्ला कार्यक्षेत्र रहेको छ । तर, चुरे नियन्त्रणको
लागि छुट्टै ऐन कानून नभएको कारण व्यवस्थापनमा कठिनाइ देखिन्छ ।
विकासका
नाममा जथाभावी खनिएका सडक र त्यही सडकले छियाछिया बनेको पहाड चुरे दोहनको
प्रमुख कारण हुनसक्छ । त्यसैले जिम्मेवार निकाय समयमै सचेत नबने चुरे सकिएर
खेतीयोग्य तराईका जमिन बगरमा परिणत नहोला भन्न सकिँदैन ।
